Một số khái niệm liên quan đến âm chuẩn

Âm thanh có tính nhạc và được sử dụng trong âm nhạc là những âm thanh có cao độ rõ ràng và phải hội đủ những thuộc tính căn bản nhất sau đây: Cao độ – Cường độ, Trường độ, Âm sắc.

Với cây đàn Violon, sự chuẩn xác của cao độ chính là những âm thanh có cao độ rõ ràng và có các tiêu chí cụ thể như phát âm phải sáng, rõ nét và vang đều. Âm chuẩn với cây đàn Violon còn là sự hoà quyện của những cung bậc riêng lẻ, của những hợp âm nhiều mầu sắc, của cộng hưởng đồng thời cùng nhau để làm nên những giá trị của âm nhạc.

Bên cạnh những thuộc tính căn bản đã nêu trên, cần lưu ý rằng, mức độ dài – ngắn, nhanh – chậm của âm thanh cũng giữ một vai trò vô cùng thiết yếu tạo nên âm nhạc. Nếu ba thuộc tính cơ bản trên đây là các yếu tố tạo nên bản chất của âm thanh có tính nhạc thì độ dài – ngắn (trường độ) tuy không làm thay đổi tính chất vật lý của âm thanh, tuy không trực tiếp tham gia làm nên các thành tố của bản chất âm thanh nhưng nó vẫn được xem là một yếu tố có tầm quan trọng tạo nên khái niệm về âm nhạc của con người. Giá trị của mỗi một âm thanh vang lên, ở khía cạnh trường độ, có mối liên quan hữu cơ mang tính logic, khoa học với nhau, cũng như góp phần tạo nên cảm giác và giá trị của âm nhạc.

+ Cường độ của âm thanh

Cao độ của âm thanh phụ thuộc vào tần số (tốc độ) dao động của vật  thể rung. Tần số là những chu kỳ rung hoàn chỉnh mà vật thể rung ấy đạt được trong thời gian một giây. Như vậy, khi tốc độ dao động càng lớn, tức là số lần dao động trong một giây của vật thể rung càng lớn, thì sẽ phát ra âm thanh càng cao và ngược lại, số lần rung, dao động, của vật thể ấy càng nhỏ, sẽ phát ra âm thanh có cao độ càng nhỏ. Ta có thể chứng minh nhận định trên đây qua sơ đồ sau:

Như vậy, độ mạnh của âm thanh, phụ thuộc vào sức mạnh, hay cường độ của những dao động đó. Cũng có nghĩa, độ mạnh của âm thanh phụ thuộc vào quy mô dao động của vật thể rung hay là nguồn âm thanh. Vùng không gian mà trong đó diễn ra các dao động được gọi là biên độ dao động. Biên độ dao động, tức là quy mô dao động càng rộng thì âm phát ra sẽ càng to, càng mạnh và ngược lại. Tính chất vật lý của những va đập và chuyển động của những phân tử khí trong vùng không gian thuộc biên độ dao động ấy, là yếu  tố tạo nên các hiệu quả to – nhỏ, mạnh – nhẹ khác nhau và dội vào cơ quan thính giác của con người, giúp chúng ta có những cảm nhận khác nhau về độ mạnh nhẹ của mỗi âm thanh phát ra. Chúng ta sẽ xem sơ đồ minh hoạ sau đây để hiểu rõ về nguyên lý tác động đến độ mạnh của âm thanh:

+ Âm sắc

Âm sắc là sắc thái khác nhau của âm thanh phân biệt một nhạc khí, một giọng hát hay một nguồn âm thanh khác. Âm sắc phần lớn là kết quả từ sự kết hợp tính chất của bồi âm, chuỗi âm do các nhạc khí khác nhau phát ra. Sự kết hợp đặc biệt này là điều cho phép người nghe phân biệt được một cây đàn Violon do Stradivari chế tạo khác với cây đàn Violon do Guarmeri làm ra, khi cả hai cây đàn cùng được vang lên ở cùng một cao độ âm thanh. Để xác định những đặc điểm của âm sắc, người ta thường sử dụng những danh từ để chỉ những lĩnh vực cảm giác khác nhau khi thính giác của con người tiếp nhận những âm thanh khác nhau từ giọng hát, giọng nói của con người, hay được phát ra từ những nhạc cụ khác nhau. Ví như: giọng hát ngọt ngào, trầm bổng; tiếng nói véo von, trong trẻo, mượt mà; tiếng đàn Violon trong vắt, du dương; tiếng cồng trầm ấm, lan toả, âm vang; tiếng búa nện trên đe nghe khô khốc, chát chúa,… Có thể nói, cùng một âm thanh có cao độ như nhau, nhưng nếu  do những nhạc cụ khác nhau phát ra thì sự cảm nhận của ta về âm sắc, màu sắc về âm thanh đó cũng khác nhau. Tiếng kèn Trompette hoành tráng, tiếng Violon du dương, tiếng Accordeon trầm ấm, tiếng đàn Bầu mảnh mai, réo rắt,… Thậm chí, cùng một loại nhạc cụ (như sáo, kèn..) nhưng nếu được làm  từ những nguyên vật liệu khác nhau (kim loại, gỗ, nứa…) hay có cách thể hiện khác nhau thì hiệu quả âm thanh phát ra cũng cho ta những cảm nhận rõ rệt về âm sắc.

+ Trường độ

Trường độ là sự kéo dài của các đơn vị âm thanh, được xác định bằng khoảng thời gian mà phổ âm thanh đặc trưng cho đơn vị đó được thể hiện. Trong âm nhạc, trường độ là một khoảng thời gian cụ thể của độ dài của một nốt nhạc tùy thuộc vào thời gian tồn tại của sóng âm trong không khí.

Như vậy, cùng với khái niệm về âm chuẩn và một số khái niệm liên quan đến âm chuẩn, với đối tượng nghiên cứu là “âm chuẩn, tiết tấu trong giảng dạy Violon” chúng ta có thể thấy: Với cây đàn Violon, âm chuẩn sẽ phụ thuộc vào sự phối hợp động tác giữa hai tay và cây đàn “chuẩn” để có được ‘âm” với những khái niệm như đã nêu trên.

+ Vài nét về âm chuẩn trong âm nhạc dân gian truyền thống Việt Nam Có thể thấy rằng, ý kiến chung của các nhà nghiên cứu lý luận âm nhạc

nói chung, âm nhạc dân gian cổ truyền Việt Nam nói riêng, đều thống nhất nhận định âm nhạc dân gian cổ truyền Việt Nam không quá quan tâm đến khái niệm cao độ tuyệt đối. Và, theo cảm nhận của thiển ý cá nhân, trên một khía cạnh nào đấy, “hơi, điệu”, mặc dù là một thuật ngữ rất khó diễn giải đầy đủ và cặn kẽ bằng ngôn từ, nhưng cũng chính từ cái đặc điểm khó nắm bắt, khó diễn tả ấy mà “hơi, điệu” trong âm nhạc truyền thống của Việt Nam, có những điểm tương đồng nào đó so với âm điệu – Intonation mà Lesman đã đưa ra về âm nhạc cổ điển phương Tây chăng?

Thực tế, vấn đề “hơi điệu” trong âm nhạc dân gian cổ truyền và ngay cả vấn đề âm điệu – Intonation trong âm nhạc cổ điển phương Tây đã và đang là vấn đề nan giải, chưa hẳn dễ dàng có được một khái niệm, một định nghĩa đầy đủ, rạch ròi nhất, sáng tỏ nhất bằng ngôn từ.

Tuy nhiên, cũng bởi chính cái tính mờ ảo, khó nắm bắt, khó diễn tả bằng các chỉ số cơ học vật lý, cả đối với truyền thống âm nhạc cổ điển  phương Tây là âm điệu – Intonation, cả đối với âm nhạc cổ truyền dân tộc – là “hơi”, “điệu”,… cho nên bù lại, nó mở ra một cánh cửa nhằm phát huy tài năng sáng tạo của người diễn tấu. Với ngườii nghe thì nó mở ra trí tưởng tượng và năng lực thẩm mỹ bay bổng hơn, phong phú và đa dạng hơn.

Theo truyền thống âm nhạc cổ điển phương Tây, hạt nhân quan trọng hàng đầu giúp xác định âm chuẩn là sự chuẩn xác của cao độ âm thanh, khi so sánh mối tương quan cao độ giữa các âm thanh ấy với âm chuẩn – cao độ tuyệt đối (diapason).

Với truyền thống âm nhạc dân gian cổ truyền Việt Nam, việc nhận thức về bài bản, về một tác phẩm âm nhạc cụ thể đối với “tai nghe” người Việt cũng luôn gắn chặt với quan niệm và cả lối tư duy thẩm mỹ truyền thống về “hơi, điệu”, “non, già”, về một giai điệu nhất định (bao gồm tuyến âm thanh và âm hình tiết tấu) kèm theo một lời ca nhất định nếu đó là tác phẩm thanh nhạc, cùng với phần hòa âm phụ họa nếu có như phần bè, phần hợp xướng… Những “thành tố hợp thành” nói trên, trong khi biểu diễn, trong khi tái tạo hay trình bày một tác phẩm âm nhạc Việt Nam, người nghệ sỹ Violon cần nắm bắt, cần cảm nhận được cái hay, cái đẹp của âm nhạc truyền thống, coi đó là một điều kiện cần và đủ để có thể sáng tạo hay nhất những tác phẩm khí nhạc Việt Nam viết cho đàn Violon.